1908. Αναποδογύρισμα του χρόνου, ραβδάκι μαγικό και... να 'μαστε έναν αιώνα πίσω. Στο αθηναϊκό θεατρικό σανίδι παρουσιάζεται η ετήσια επιθεώρηση του Πολύβιου Δημητρακόπουλου "Κινηματογράφος". Γλυκόπικρη, πολύ επιτυχημένη σάτιρα της τότε ελληνικής κοινωνίας, με τους δασκάλους να έχουν ρόλο πρωταγωνιστικό βγάζοντας στην σκηνή πίκρες και παράπονα για την προκλητικά αδιάφορη στάση της εξουσίας απέναντι στην οικονομική και -εν γένει- κοινωνική τους θέση.
Στο παρακάτω απόσπασμα από την εν λόγω επιθεώρηση, ένας εκλεκτός διανοούμενος της εποχής, φέρων το όνομα Τεν-Τζε-Ρεν μόλις φτάνει στην Ελλάδα -απ' τα Παρίσια προφανώς- και στρογγυλοκάθεται σε καρέκλα ανταποκριτή (ανταποδοκριτή τον αποκαλούν, με τρόπο καυστικό). Μια ομάδα δασκάλων λοιπόν, σε πλήρη κατήφεια και απόγνωση, τον επισκέπτεται.
Ανάστατος ο χώρος της εκπαίδευσης από το χρόνιο -αιώνιο πες- πρόβλημα της παιδείας, η οποία έμοιαζε να κατρακυλά «βαθιά στου Κακού τη σκάλα, μην έχοντας πιο κάτω άλλο σκαλί».
Έμοιαζε; Διόρθωση: Μοιάζει. Μήπως η λέξη "επικαιρότητα" υπάρχει μοναχά για να γελά σαρκαστικά στον άνθρωπο και στην αγωνιώδη πορεία του στο χρόνο;
Τεν-Τζε-Ρεν: Ω, τους καημένους! Σαν περίλυποι μου φαίνεσθε. Ποιοί είσθε;
Α΄Δάσκαλος: Είμεθα οι δημοδιδάσκαλοι κι ερχόμεθα να σας πούμε τα παράπονά μας.
Τεν-Τζε-Ρεν: Ευχαρίστως να σας ακούσω. Τι τρέχει;
Όλοι: Θέλουμε τον μισθόν μας, κύριε Διοργανωτή. Τον μισθόν μας.
Τεν-Τζε-Ρεν: Μπα; Και δεν σας δίνουν μισθόν;
Α΄Δάσκαλος: Όχι, γιατί ασθενεί ο Ταμίας και το ταμείον είναι κλειστόν.
Τεν-Τζε-Ρεν: Περίεργον. Και όταν ασθενούν οι Ταμίαι εδώ, κλείνουν τα ταμεία και σταματούν αι πληρωμαί;
Α΄Δάσκαλος: Όχι. Αυτό γίνεται μόνον για τους δασκάλους.
Όλοι: Μόνον για τους δασκάλους!
Τεν-Τζε-Ρεν: Μπα; Και γιατί;
Α΄Δάσκαλος: Ξέρετε ότι το ταμείον είναι ομαλής κλίσεως και για μας τους δασκάλους μόνον, κλείνεται πολύ ανωμάλως.
Τεν-Τζε-Ρεν: Δικαίως, μου φαίνεται, αφού έχετε να κάμετε με τα ανώμαλα.
Α΄Δάσκαλος: Κι όμως, είναι της Γ΄κλίσεως...
Τεν-Τζε-Ρεν: Α! Τότε, είναι της αττικής κλίσεως...
Όλοι: Αχ! Ωχ!
Τεν-Τζε-Ρεν: Και τι χαρτιά είναι αυτά;
Όλοι: Είναι τα εντάλματά μας!* Αχ! Αχ! Πάμε να τα προεξοφλήσωμεν.
Άσμα Δασκάλων:
Πω, πω τι νταραβέρια σ' αυτήν την εποχή,
μ' εντάλματα στα χέρια γυρνούμε οι φτωχοί.
Ταμείο δεν πληρώνει, ταμίας ασθενεί
κι ο στόμαχος ζαρώνει κι ο στόμαχος πονεί.
Μα γιατί, μα γιατί, μονάχα στους δασκάλους
ξεσπάει το κάθε τι;
Κρατούμε εντός της τσέπης, χαρτιά για ποντικούς,
που άλλο να τα βλέπεις και άλλο να τ' ακούς.
Ζητήματα μεγάλα που θέλουν πληρωμή,
μ' αυτοί μισθό δε δίνουν να φάμε και ψωμί.
Μα γιατί, μα γιατί, μονάχα στους δασκάλους
ξεσπάει το κάθε τι;
Πω, πω τι νταραβέρια σ' αυτήν την εποχή,
μ' εντάλματα στα χέρια γυρνούμε οι φτωχοί.
Ταμείο δεν πληρώνει, ταμίας ασθενεί
κι ο στόμαχος ζαρώνει κι ο στόμαχος πονεί.
Μα γιατί, μα γιατί, μονάχα στους δασκάλους
ξεσπάει το κάθε τι;
Κρατούμε εντός της τσέπης, χαρτιά για ποντικούς,
που άλλο να τα βλέπεις και άλλο να τ' ακούς.
Ζητήματα μεγάλα που θέλουν πληρωμή,
μ' αυτοί μισθό δε δίνουν να φάμε και ψωμί.
Μα γιατί, μα γιατί, μονάχα στους δασκάλους
ξεσπάει το κάθε τι;
Τεν-Τζε-Ρεν: Μπα τους καημένους!
Α΄Δάσκαλος: Ονομαστική;
Όλοι: Το Ταμείον.
Α΄Δάσκαλος: Γενική;
Όλοι: Του Ταμείου.
Α΄Δάσκαλος: Αιτιατική;
Όλοι: Το Ταμείον.
Α΄Δάσκαλος: Και κλητική;
Όλοι: Ω, Ταμείο!
Τεν-Τζε-Ρεν: Για στάσου Δάσκαλε! Την δοτικήν δεν την είπατε!
Α΄Δάσκαλος: Μα δεν εννόησες. Το Ταμείον είναι ανώμαλον εις την δοτικήν. Εννενόηκας ουν;
Οι πενιχρότατοι μισθοί των δημοδιδασκάλων (η οικονομική εξαθλίωσή τους πάντα αποτελούσε θέμα της σάτιρας), υπήρξε αληθινό κοινωνικό πρόβλημα. "Η ελεινή αυτή κατάσταση", παρατηρεί ο Σ.Ν.Παπαδημητρίου στο βιβλίο του Ιστορία του Δημοτικού μας Σχολείου, "δεν είχε σαν φυσικό αποτέλεσμα το απερίγραπτο οικονομικό δράμα των δασκάλων μονάχα, μα και τον ηθικό και κοινωνικό ξεπεσμό τους".Μέχρι το 1920 είχε διατηρηθεί το μισθολόγιο του 1892, που καθόριζε 150 δρχ. ανώτερο και 100 δρχ. κατώτερο μισθό για τους δασκάλους. Ποσά που δεν επαρκούσαν ούτε για την κάλυψη των βασικών αναγκών τους.
Αλλά και αυτός ακόμα ο νόμος δεν εφαρμόστηκε ποτέ κανονικά γιατί πολλοί δήμοι (οι οποίοι επιβαρύνονταν με τα έξοδα της εκπαίδευσης) δεν είχαν την ανάλογη οικονομική δυνατότητα, αδιαφορούσαν ή αντιδρούσαν. Συχνά, οι αποδοχές των δασκάλων, δεν έφταναν ούτε το μισό από το ποσό που καθόριζε ο νόμος. Ακόμα πιο συχνή ήταν η καθυστέρηση της πληρωμής του μισθού ("Ακρόπολις": 10/1/, 12/5, 2,3,19/6/1908).
*Για να προστατευτούν οι δάσκαλοι από τις δυσχέρειες της εξόφλησης του μισθού που προκαλούσε η υβριστική στάση των δήμων και κοινοτήτων, υπήρχε η εξής κρατική διάταξη: Τα κατά τόπους δημόσια ταμεία μπορούσαν να προπληρώνουν τους μισθούς, κρατώντας τα χρήματα από τις εισπράξεις των δημοσίων εσόδων. Ωστόσο, η νομοθετική αυτή ρύθμιση αποδείχθηκε άχρηστη, γιατί όριζε ότι το δημόσιο ταμείο μπορούσε να προκαταβάλει το μισθό μόνο αν οι δήμοι είχαν εκδόσει και αποστείλει ονομαστικά εντάλματα πληρωμής. Έτσι, το θέμα της πληρωμής τους περέμενε στο συμπονετικό πνεύμα και την όποια ευαισθησία των περιβόητων δημάρχων.
Επιπλέον, οι καθυστερήσεις, ανάγκαζαν τους δασκάλους να προεξοφλούν τα εντάλματα πληρωμής χάνοντας έτσι ένα σημαντικό ποσό, ή, να δανείζονται χρήματα με απίστευτα μεγάλο τόκο.
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
Είναι εκπληκτικό τελικά... Και διάφανο, μ' έναν τρόπο μαγικό.Η Τέχνη, αφουγκράζεται ολοκάθαρα τον σφυγμό και τις αναζητήσεις της εποχής. Κι από... γεννησιμιού της, μας υπενθυμίζει πως η οίηση και η έπαρση στην ιδιωτική ζωή ναι, είναι αποκρουστικές. Όμως η παρουσία τους στον πολιτικό χώρο, με της εξουσίας το άκαμπτο πρόσωπο, τις καθιστά επικίνδυνες.
( Γιώργος Ζαμπέτας - Κυρ-Δάσκαλε
Οι φωτογραφίες είναι από το θαυμάσιο Λαογραφικό Μουσείο
της Συκαμνιάς Μυτιλήνης,
με τις γλυκύτατες και τόσο φιλόξενες οικοδέσποινες )
Οι φωτογραφίες είναι από το θαυμάσιο Λαογραφικό Μουσείο
της Συκαμνιάς Μυτιλήνης,
με τις γλυκύτατες και τόσο φιλόξενες οικοδέσποινες )
Οπως θα είδες έχουμε παράδοση στα διδασκαλεία και στους δασκάλους. Οπως έχουμε παράδοση στη γεωγραφική απόσταση, στην απομόνωση αλλά και στην ακρίβεια λόγω μεταφορικών. Και τα σχολιάζω όλα αυτά γιατί συμφωνώ με τους δασκάλους αλλά δεν είναι οι μόνοι που υποφέρουν οικονομικά. Δεν είναι, κατά την άποψή μου, μόνο το οικονομικό αλλά και το θεσμικό πλαίσιο και η νοοτροπία στα σχολεία που πρέπει ν' αλλάξει. Και φυσικά που να ανέβουμε και βαθμίδα εκπαίδευσης....Το σχολείο θέλει "τίναγμα" απο την αρχή και οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων "μεταρρύθμιση"....Θα μας πάρει πάντως κάποιες τετραετίες ακόμα για να αντιληφθούμε σαν λαός ότι αν δεν μάθουμε να δρούμε συλλογικά-όλα τα ατομικά θα είναι πρόσκαιρες λύσεις χωρίς ουσιαστικό αντίκρυσμα για το μέλλον...